среда, 27 апреля 2022 г.

 

ԵՎ  ՈՉ ՄԵԿԸ ՍՈՎԱԾ ՉՄՆԱՑ

Եւ առաւօտեան երբ  քաղաք վերադարձաւ, քաղց զգաց:

Եւ ճանապարհի վրայ մի թզենի տեսնելով`եկաւ  դէպի այն

 եւ նրա վրայ ոչինչ չգտաւ, այլ միայն` տերեւ:ԱՆԻԾՈՒԱԾ ԹԶԵՆԻՆ/Մարկ.11.12-14,20-24/

 

Համբերությունն էլ վերջ ունի, ինչքան սպասել,- մտածեց խլահավն ու անցյալ տարվա կերած թզի համը դեռ բերանում թռավ դեպի թզենու ծառը:

--Իհարկե, կարելի էր էլի համբերել, բայց մինչև երբ,- մտածեց արջակապիկն ու ճանապարհը թեքեց դեպի թզենին:

-Հետո էլ ասում են մռթմռթոցս չեմ կտրում, գնամ դեպի թզենին, թափված թզեր կլինեն,- գլուխը կախ փնթփնթաց վայրի խոզը:

Անտառից դուրս` մի բացատում, թզենին տարածել էր ճյուղերը:  Գուցե թաքուն խոստում ուներ տված անտառի բնակիչներին, որ սրանք պահպանեն իր հետ բարեկամական  կապն ու հենց կանչի` գտնեն իրեն, գան ու հագենան իր քաղցրահամ պտուղներով ու ինքը թեթևություն զգա: Ու հիմա պտղել էր թզենին, ճյուղերը ծանրացել էին բերքի առատությունից:

-Եկեք ինձ մոտ, բոլորդ եկեք,- կանչում  էր անուշահամ պտուղներով լի  ծառը:

Եվ եկան, եկան շատերը`մի մասը լսելով թզենու կանչը, մի մասը հիշելով կերած պտղի համը. թռչունները ճեղքեցին օդն ու թառեցին նրա ճյուղերի վրա, սկյուռիկներն ու կապիկներն իրար հերթ չէին տալիս` ծառի ճյուղերից  պոկելով հասած պտուղները ուտում էին այնպես, ասես վախենում էին չկշտանալ, ծառի տակ թափված պտուղները  մնում   էին եղնիկներին ու այծամներին, վարազներին ու խոճկորներին: Բոլոր - բոլորը բոլորել էին հավաքվել թզենու շուրջը: Միայն մարդը չկար: Նա չգիտեր, որ այդ ծառի տերն էլ է ինքը և տեղը չգիտեր, որ իշխեր: Մարդը չգիտեր այդ պտղած  թզենու մասին: Մարդու մտքով չէր անցել գտնել ինքն իր համար հաստաբուն ու փարթամ դարձած պտղատու այդ ծառը: Մարդը դեռ ոչ մի անգամ չէր համտեսել վայրի թզենու պտուղները: Քաղցրահամ ու հասած էին պտուղները, ու շատ - շատ, այնքան շատ, որ բոլորին կհերիքեր: Վագրը, որ նույնպես քաղցած էր, նա էլ էր եկել թզենու կանչին: Ինչ կերուխում էր թզենու շուրջը, իսկական խնջույք: Իսկ վագրի մտքին եղնիկի ձագն էր, նա թուզ ուտելու ցանկություն ամենևին չուներ: Վագրը գողի նման մոտենում էր  հանգիստ ու անթաքույց իր համար ուտելով տարված եղնիկի ձագին: 

-Եկեք ինձ մոտ և բոլորդ կուշտ կլինեք,- կանչում էր պտուղների ծանրությունից հոգնած  թզենին:

Եվ գալիս էին քաղցածները, գալիս էին պղի համը տեսածները, գալիս էին ու գալիս: Եվ ամենքը կուշտ էին, գոհացած ու բարի էին, իսկ մարդը չէր երևում:

Վագրը, որ թզենուց չէր հեռանում, աչքն արյուն առած նայում էր անկուշտ: Նա գողեգող հասավ եղնիկի ձագին ու ճանկեց նրան….

Իսկ թզենին շարունակում էր կանչել.

-Եկեք ինձ մոտ, և բոլորդ  կուշտ կլինեք…..

 

 

*********   ********

Մատաղի գառ էր`սպիտակ ու սիրուն, թմփլիկ ու մաքուր պահած: Երեխաներով իրար հերթ չէինք տալիս շոյել  գառի գլուխը, իսկ նա մեր անմեղ մոտիկությունից փախչելով հորս հետևից էր գնում: Հայրս ձեռքը տանում էր հնամաշ <ֆրենչի> գրպանն ու բուռ արած գարի հանելով ձեռքը մեկնում գառի դնչին: Սա ուտում էր գարին` հորս մատները լիզելով, ու շարունակում հորս մոտիկ մնալ: Այնպես պայծառ օր էր`մաքուր օդով, մանուկներիս մտքի պես պայծառ: Օրը դեռ կեսօրին չէր հասել, գիտեինք, որ գառը մատաղացու է`հայրս պիտի մորթեր: <Հայր մեր>-ը չգիտեինք, բայց գիտեինք, որ գառը Աստծո սերն ու բարեգթությունը շահելու համար է մատաղացու  

Գառի գլուխը հետո էլ չէինք շոյում` արյունոտ էր: Որ ուզենայինք մոտիկանալ, մեծերը մեզ մոտ չէին թողնի` մեզ այդպես էր թվում ու լռակյաց, կողքից խղճում էինք գառին, մինչդեռ գառի բաց աչքերը անթարթ նայում էր ամեն մեկիս….

Միսը շատ համեղ էր, չփչփացնելով վայելում էինք` դրսում, տախտակներով կապած երկար  սեղանի ծայրին հավաքված: Գառը չէր հասցրել վախենալ, դրա համար էլ միսը համեղ էր` հայրս  դա գիտեր, հետո մենք էլ դա հասկացանք, թե ինչու էր մորթելուց առաջ գառին սիրում հայրս:

Հայրս էլ մեր նման  տերունական աղոթքը չգիտեր, որ սկսվում էր` <Հայր մեր>-ով,  և վերջանում Աստծո  արքայության ու փառքի լինելիության հավիտենությամբ`

Հայր մեր, որ յերկինս ես….

 

ՄԱ՛Մ, ԳԼԽԱՑԱՎԴ ԱՆՑԱ՞Վ

 ՄԱ՛Մ, ԳԼԽԱՑԱՎԴ ԱՆՑԱ՞Վ

Մայրս ութսունն անց է: Մարմնով կուչ է եկել արդեն, բայց իր ձեռքին - ոտքին է,  պայծառամիտ է, աշխարհ տաս` կղեկավարի…

Ինձնով հղի լինելուց առաջ, եղած հղիությունը մորս չի մնացել` փուլ է եկել: Մորս գլխին հաճախ են փուլ ածել երկինքը, երբ հարսնություն է արել անպտուղ: Երբ մայրս ինձ արդեն իր կրծքի օվկիանոսում ուներ, գլուխն սկսել է ցավել: Ուժեղ գլխացավերից հաճախ է գամվել անկողնուն: Հարևանը, որ տան անդամի պես է եղել մորս մոր հետ`մտահոգությունն է կիսել տատիս:

-Վերգո՛,- ասել է նա տատիս, - կարո՞ղ է սրբից լինի, արի աղջկա՛նդ տանենք նետ դնողի մոտ, տենանք ո՞ր ըխտից է:

Վերգինե տատս, որ Վերգո էր բոլորիս համար, համաձայնում է: Մորս տանում են նետ դնողի մոտ: Մայրս ասում է, որ  նետ դնողը ինչ ըխտի անուն տվեց, մաղը չշարժվեց: Հենց հասավ Սուրբ Նշան անվանը, նետ դնողի ձեռքից թելով կախված մաղն սկսեց պտտվել:

-Սուրբ Նշան ըխտից է կլխացա՛վը,- հայտարարել է նետ դնողը:

Մոմեր են առնում մերոնք ու գրավ դնում հարևանի տանը,  մինչև որ ես լույս աշխարհ գամ, հետո տանեն, վառեն:

--Օրե՛նք էր,- ասում է մայրս, - գրա՛վ բդի տնեինք,  իրավունք չուներ մոմատերը չվառած մոմերը պահել իր տանը: Յակտե՛նց տանը թողինք մոմերը,- հիշում է մայրս: Սա էլ մյուս հարևանն էր տատիս տան կողմից: Մորս հարցնում եմ.

- Յակտը անո՞ւն չուներ:

-Ոնց չունե՞ր, ունե՛ր, Համբարցում էր անըմը,- ասում է մայրս: Դպրոցի պլակատները սաղ ինքն էր գրըմ: 

-Բա խի՞ եք Յակտ ասում,- զարմանում եմ ես,-Համբարձում ասեի՛ք:

-Եսի՛մ խի են ասըմ, ավել անըմնա,- իմ հարցից ազատվում է մայրս:

Մոմերը գրավ դնելուց հետո, անցնում են օրեր:  Յակտի մորը սկսում են անհանգստացնել երազներում, թե բա` էս մոմե՛րը պետք է վառել, էլ մի՛ պահեք: Յակտի մայրը` Սիրուշը,  տատիս պատմում է իր տեսած երազները, որ անընդհատ կրկնվում էին: Ի՞նչ անեին, մայրս արդեն ծանրացած է լինում ինձանով: Զոխո անունով հարևանն ասում է.

- Ե՛ս էդ ըխտի ըխտավորն եմ, տվե՛ք էդ մոմերը, տանեմ, ձեր անունից կվառեմ: Մոմերն առնում, տանում է: Զոխոն վախեցած հետ է գալիս, պատմում մերոնց, որ երբ մոմերը վառել է, մի մարդ ընկնավորի պես ընկել է գետնին, թե բա` խի՞ վառեցիք էդ մոմերը, դրանց տե՛րը պիտի գար վառեր, ուխտն ընդունված չէ՛…Ճարահատյալ մայրս ու իր մայրը, նոր մոմեր առած, գնում են Ս. Նշան ուխտի: Զոխոն է տանում:

- Վարթուշ է անըմը, համա ավել անըմով ին ճընանչըմ:  Բա ո՞վ տաներ, էդ ըխտի՛ տեղը մենք շատ գիդեինք,- պատասխանում է մայրս, երբ հարցնում եմ:

-Կայարանից նստեցինք ռաբոչի՛ն, էրկու վագոնանի պոեզա՛, Քոբեր կայնըմ էր մի էրկու րոպե` իչանք: Սա՛ր ենք բարցրանըմ, սարի կլխի՛ն է Ս. Նշանը: Դե, Լոռվա կողմերում էլի, շատ եմ հիշը՞մ տեղը,- հիշում է մայրս…

Սարը բարձրանալիս մայրս հաճախ է կանգ առնում, ձեռքը մեջքին հենելով: Ինձ հենվելով է բարձրանում մայրս, մատների հետքերը դաջելով իմ մեջքին` նշան անելով Ս. Նշանի ճանապարհին: Երեք կանանցով` տատս, մայրս, Վարդուշ անունը անհիշության թողած Զոխոն, տեղ են հասնում: Մոմերը վառելուց հետո, տարած աղավնիները տալիս են մի մարդու, ով ամբող ժամանակ հետևում է մերոնց, թե բա` ա՛ռ, մորթի՛ր, տղամա՛րդ ես: Սա վերցնում է աղավնիներն ու անխոս օդ թռցնում: Երբ մերոնք ուխտ անելուց հետո նստում են հացի, այս մարդը նորից աչքների դեմ է կանգնում: Հացի են հրավիրում, ո՛չ խոսում է, ո՛չ մոտենում: Մերոնք չգիտես ինչո՞ւ վախեցած հավաքվում են ու սարն ի վար շտապելով իջնում: Մայրս ասում է. 

-Թեզ-թեզ հետ ինք նայըմ, տենա՛նք հո յենըցներս չի կալիս: Մի քիչ էկավ ու մեկ էլ որ հետ նայինք, էլ չըրևաց…

-Մա՛մ, հետո՞, մամ, բա էդ մարդը ո՞վ էր, չիմացաք,- հետաքրքրությամբ հարցնում եմ ես՝ ուրախանալով, որ մայրս վայր չի ընկել սարն իջնելուց` սայթաքելուն ի՜նչ կա:

-Չէ՛, էլ որդեղի՞ց իմանայինք, տասնինը տարեկան էի  քեզանով, վաթսուն տարուց ավելի առաջվա պատահած պանա,- ավելացնում է մայրս:

Ես լռում եմ մտքերիս հետ ընկած, մեկ էլ հիշում եմ, որ չհարցրի.

-Մա՛մ, գլխացավդ անցա՞վ նետ դնելուց հետո:

–Հա՛,-պատասխանում է մայրս, - անցա՛վ:

Նորից եմ հարցնում, չհավատալով լսածիս:

-Մա՛մ, գլխացավդ անցա՞վ:  

-Հա՛, անցա՛վ,- հատու պատասխանում է մայրս` կասկածանքիս  տեղ չթողնելով: 

 

 

 ՉՀԱՍԿԱՑՎԱԾ  ԲԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Լեն ու բոլ աշխարհ էր տատիս բակը, որ մեր բակին կպած էր: Փոքր հորեղբորս տունն էր տատիս տունը: Մեծ հորեղբորս բակն էլ էր մեր բակին կպած, միայն թե մյուս կողմից: Մեր բակն ու տունը երկուսի մեջտեղում էին: Տատիս տունն ու բակը  <մեր ու ձեր>  չանող երկինք ուներ: Տատիս բակի հողամասի միջով մի մեքենայի ճամփա էր թողած մինչև դռան առաջը` ձմեռվա քարածուխը բեռնատար մեքենայով բերում, թափում էին տան շեմին մոտիկ: Տարվա մեջ մեկ - երկու անգամ էր պատահում բեռնատար մեքենայի երթևեկը, մեկ էլ ձմեռնամուտին մերոնք սառած ձեռքները փչելով կաղամբ էին բարձում <հեռու դրսերում>   վաճառելու համար: Բեռնատարի համար թողած ճանապարհը ամռանը խոտածածկ էր, երկու կողմերից մշակված   հողամասն էր տատիս ու պտղատու ծառերը` խնձորենի, տանձենի, գիլասի, քոլի տանձի, ընկուզենի, հաղարջ… իր կամքին փթթող խոտածածկ ճանապարհը  իմ հեքիաթային աշխարհն էր: Խաղում էի կանաչներում, անուններ տալով եղած բույսերին` ճնճղապաշարը ուտելի էր, խնձորիկը վարդագույն գլխիկ ուներ, սպիտակ գլխիկովն էլ կար, ծտի հացը նվազ ցողունիկով ու մանր ծաղիկներով ինձ համար էլի ուտելի էր, խատուտիկները դեղին հրաշք էին ու կրծքազարդ, լոշտակ բույսը ականջները փռած գետնագորգ էր, երիցուկը միշտ սիրում էր, պինդ ցողունով խիտ ծաղկաբույլով բույս կար`  ինձ  համար  անուշ բուրում էր:

Դռան առաջի խնձորի ծառը տատիս նման էր` ճյուղերը չորս կողմի վրա տարածած, հաստաբուն,  լիքը փեշով գրկաբաց ընդառաջ գալու պատրաստակամ: Հեշտ էինք բարձրանում ծառի վրա, աչքադրում էինք վրայի խնձորներն ու բարձրանալով հասնում, պոկում: Ներքևի ճյուղերի խնձորները պոկելու համար  ջանք չէին պահանջվում: Տատս նույնիսկ հենակներ էր ամրացնում այդ ճյուղերին, երբ բերքի ծանրության տակ խոնարհվում էին գետնին: Տատիս դռանը շուն կար կապած` հավաբնին մոտիկ: Շունը ենթարկվում էր տատիս, անգամ երբ կապը կտրած երջանկանում էր: Տատիս չէր ընդիմանում, անգամ երբ վզին օղակ էր հագցնում` սոված կմնար:

Ամառային օր էր, տատս հավաբնից վառեկներ էր հանում ու վզները ոլորելով պոկում գլուխները: Վառեկների միսը լավ էր ուտվում, հավերինը պինդ էր: Մի թև կամ ուտում էի, կամ դժվարանում ուտել: Ուտելիս էլ էի խղճում .. Ես խղճում էի ու հեռու մնում տատիս արած մորթից, բայց հեռվից էլ երևում էր վառեկների վզներից կաթացող արյունը:  Տատս առանց նշանառության վառեկների գլուխները նետում էր շանը: Շունը դրանք արագ հավաքում էր, հողի տակով անում կշտանալուց հետո: Վառեկներից մեկի գլուխը հեռու էր ընկել: Շունը վզի շղթան ձգելով չարչարվում էր հասնել, թաթերով չանկռտում էր գետինը, պտտվում, նորից փորձում: Մայրս բակի օջախի կրակն էր թեժացնում, որ վրայի կաթսայի ջուրը եռման մնա: Տատս ու մայրս եռման ջրի մեջ թաթախում էին վառեկների անգլուխ մարմիններն  ու հեշտ բմբլահան անում: Թաց բմբուլները թափվում էին նախապես գետնին փռած <գազետի> վրա, որ հետո, լվացվելուց ու չորանալուց հետո, գլխատակի բարձ լցնեին: Ոչ մորս, ոչ էլ տատիս պետքը չէր շան կապակտոր լինելը: Սա վառեկի մի գլխի համար իրեն ուտում էր, երբ դեմը հավաքած  վառեկների գլուխները դեռ չէր կերել: Ես սուս ու փուս որոշեցի օգնել շանը: Ոտքս երկարելով դեպի նա, փորձեցի ձեռքս զգուշորեն  հասցնել  հեռու ընկած վառեկի գլխին: Շունը ատամներով բռնեց ազդրս ու իմ ճչոցից ու մերոնց վրա հասնելուց`  բաց թողեց: Խորը չէր կծել` իմ խելքից շունը չուներ,  բայց, դե, լացում էի, ավելի շատ` վիրավորանքից`բարությունս չհասկացվեց:  Տատս ու մայրս կողքանց ծիծաղում էին վրես…ՀԱՍՄԻԿ ԱՋԱՄՅԱՆ

пятница, 28 августа 2020 г.

ԱՆԱՌԱԿ ՈՐԴՈՒ ՎԵՐԱԴԱՐՁԸ

Օրը ճաշ էր դառել, բայց կրտսեր որդին անկողնում պառկած մի կողքից մյուսին էր շրջվում` իր ինչ հոգսն էր, թե տան ու դռան գործ կա, թե գործի պոչից բռնել կա: Ինչ մի մեծ բան էր կերածն ու խմածը, մանավանդ, որ հոր ու ավագ եղբոր պես հոգատար հարազատներ ուներ`աշխատանքից պնդացած մեջքներով, ամուր բազուկներով: Դե, գործն էլ գայլ չէր, անտառ փախչեր, ինչքան ձեռքն հասներ, այնքանը կաներ…Լուսաբացին մոտ էր, որ տուն եկավ: Ուր էր թրև գալիս, ինչ էր անում`չգիտեին: Դուռը թեպետ կողպած չէր, բայց հայրը նրա ոտնաձայնից շապկանց կանգնեց շեմին: Ութսունին մոտ ծերը  չէր քնել ամբողջ գիշեր` ականջը որդու ոտնաձայնին: Արդեն որերորդ անգամն էր մոտենում դռանն ու ինքնախաբված ետ դառնում`լսվող ոտնաձայները թվացյալ էին: Բարկությունն անցել էր և անափ անհանգստությամբ էր սիրտը լի`մի բան պատահած չլիներ որդուն: Ու հիմա, երբ որդին տուն մտավ, նա չկարողացավ պատժել նրան. թթու մի բառ ասել, ապտակել: Մտքում ուրախ նրա վերադարձով` հպվեց որդուն, իբր պատահմամբ ու ետ քաշվեց, որ ճանապարհ տա: Ավագ որդին, նրա կինն ու երեխաները  քնած էին, հայրը չցանկացավ խոսք ու հոխորտով արթնացնել նրանց: Նրանց օրը հոգսաշատ էր անցնում: Իր բազկի ուժը թեպետ պակասել էր, բայց խոսք ու խորհուրդը ավագ որդին գնահատել գիտեր: Հարսից ու թոռներից էլ էր գոհ`իրենց բան ու գործն ունեին, իր պատիվն ու հարգանքը պահում էին: Կրտսեր որդու մասին չէր կարող նույնը ասել. Նա հաճախ էր կորչում օրերով, գիշերները ուշ էր տուն գալիս, ավագ եղբոր հանդիմանանքը թուր ու թվանքով էր ընդունում, տունը կռիվ էր ընկնում: Ավագ եղբայրը տխրում էր հոր հոգոցները լսելիս` բան չէր մնացել հորը ապրելու, էն էլ` տառապանքով: Լավ էր, որ մայրը լուսահոգի էր, չէր տեսնում կրտսեր եղբոր նիստ ու կացը, նրա անառակ վարք ու բարքը: Հայրը կրտսեր որդու երեսը քիչ էր տեսնում: Որդուն երբ բան էր պետք լինում, գտնում էր հորը կամ դրսում նստած ձեռքի գործիքներով մի բան բզբզելիս, կամ այգում` բահի կոթը ափած գործ անելիս…Հոր ծնկները թուլանում էին, երբ կրտսեր որդին սկսում էր սիրով խոսել, հորը գովել ու գովերգել` գիտեր փորացավը, գիտեր ինչու է այդպիսի նախաբանով մոտենում: Մեկ է, վիզը պիտի ծռեր, խեղճացած ձայնով աղերսեր`աստծու գառ դառած… Ախր ինչ էր անում տարած գումարը, նրա մի գիշերվա ծախսածը իրենց մի ամսից շատ կերակրում էր: Զարմանում էր, չէր հասկանում որդուն, բայց և ընդիմանալ էլ չէր ստացվում: Որդին այնպես հեշտ էր համոզում  հորը. մեկ իրեն էին պարտք, մեկ ինքն էր պարտք ուրիշին, մեկ կյանքի հարց էր, որդու կյանքի հարցը…Մոլորվում էր հայրը, շատ ժամանակ ավագ որդուց գաղտնի էր պահում որդու անառակ արարքները`մեկ իր հին ու արժեքավոր ժամացույցն էր կորչում տանից, մեկ արծաթե գոտին, հազար ու մի բաներ ուներ ու չկար, գիտեր, որ որդին է տարել առանց տեղյակ պահելու, պետք է եղել, տարել է`այդպես էլ ասում էր: Աքլոր էր տանելուց հետո, մի բան էլ հոխորտում էր հոր վրա, նրան լռեցնում, երբ հայրը պնդում էր որդու կատարածը հանցանք է: 

Հոգոցները պահել չէր ստացվում` ավագ որդին տեսնում էր ծերացած հոր տառապանքը ու իրեն  էլ դուր չէր գալիս կրտսեր եղբոր վարքագիծը`ինքն աշխատում էր, վաստակում դժվարությամբ, իսկ եղբայրն այնպես հեշտ էր հանում տանից`քամու բերանը տալիս իր մաքուր վաստակը: Մի անգամ, կրտսեր որդին  այլայլված դեմքով, արյունոտված ու պատառոտված հագուստով տուն եկավ: Քիչ  մնաց հոր շունչը կտվեր: Կրտսեր որդին կռվի մեջ էր ընկել, ու հիմա նրան էլի գումար էր պետք`խոշոր գումար,  հարցերը լուծելու համար: Նա առաջարկում էր հորը  դրա համար գրավ դնել տունը, գումարը վերցնել: Խոստանում էր գնալ հեռու մի տեղ, հարուստ երկիր գտնել, կարճ ժամանակում աշխատել վերցրածից էլ շատ գումար, վերադառնալ ու տունը ետ գնել: Հայրը մտատանջության մեջ էր`կրտսեր որդուն անօգնական թողնելը նշանակում էր կորցնել նրան, ընդառաջելու դեպքում էլ  ավագ  որդին ընտանիքի հետ դատարկաձեռն էր մնալու, ինչ անել… Որոշեցին վաճառել  ողջ ունեցվածքը, տալ կրտսեր որդու պահանջած գումարը, մնացած գումարով գոյատևել ու ոտի կանգնել, նոր տնտեսություն ստեղծել: Այդպես էլ արեցին, կրտսեր որդին իր պահանջած գումարից մի բան էլ ավելին վերցրեց ու գնաց, գնաց պարտքը մարեց ու մի հարուստ բախտ գտնելու ցանկությամբ հրաժեշտ տվեց հորն ու եղբոր ընտանիքին: Գումարը տալուց առաջ հայրը կրտսեր որդուն հիշեցրեց, որ նրան սիրով է տալիս այդ գումարը, այլ ոչ թե պարտքով, և որ որդին իրեն ոչ մի լումա պարտք չէ: Քո խղճին եմ թողնում մնացածը`հուշեց հայրը, հուսալով, որ որդին կհասկանա: Կրտսեր որդին թեթև սրտով հրաժեշտ տվեց ու հեռացավ հարազատներից: Ավագ որդին հորը վերցրեց իր խնամքին, թեպետ հայրը դեռ իր ձեռ ու ոտին էր, թեպետ նա ոչ մեկից մի բաժակ ջուր էլ չէր ուզում`այն, ինչը իր կարողության սահմանի մեջ էր, անձամբ էր անում: Հայրը գոհ էր, որ մենակ չմնաց, որ ավագ որդին հալալ կաթնակեր գտնվեց: Նա սիրում էր ասել`պտուղը ծառից հեռու չի ընկնում, բայց կրտսեր որդու անունը տալիս շփոթվում էր, զարմանում, թե էդ ոնց եղավ, որ նա էդքան հեռու ընկավ…

Օրերը`շաբաթներ, շաբաթները`տարիներ, կրտսեր որդին չկար, չէր վերադառնում: Ավագ որդին նոր տուն ու տեղ էր ստեղծել, հաշտ ու համերաշխ ապրում էին: Հայրը առաջվանը չէր, ժամանակը մեկին ուժ է տալիս, մյուսին հալում-մաշում: Հալումաշ եղած  հայրը հաճախ էր տալիս կրտսեր որդու անունը, աչքը դռանն էր մնում, երկար նայելուց ջրակալվում, ամեն տուն մտնողին կարծում էր կրտսեր որդին է` ոգևորվում էր ծերը: Զարմանում էին նրա վրա, որ  կրտսեր որդուն ավելի է հիշում, ավելի է տալիս նրա անունը, քան իր կողքին ապրող բարեպաշտ որդուն: Ավագ որդին գիտեր, որ հայրը կարոտին չի դիմանում, բայց ինչ կարող էր անել:  Լուր ունեին. վերջապես կրտսեր որդին կարգին մարդ է դարձել` փողատեր է , պարտքեր էլ չունի, լավ էր, որ նա դարձի էր եկել:  Բայց  տնից գնացած օրվանից դեսը ոչ մի անգամ նրան  չէին տեսել: Թեպետ գոհանում էին`  լավ լուրեր էին գալիս  նրա գնացած հեռու և հարուստ երկրից: Սպասում էին, բոլորով սպասում էին նրա տունդարձին` գար, գար ծերունի հորը տեսներ, ուրախանային նրա վերադարձով: Հոգևարքի մեջ` աչքն առանց բացելու, հայրը տալիս էր կրտսեր որդու անունը: Կոպերի տակ երևի որդու հետ էր, երևի հավաքույթ էր կազմակերպել կրտսեր որդու վերադարձի առթիվ…







ԴԵ ԹՈՂ ԷԼԻ ՍԻՐԻ

Օրորվելով, մի կերպ հասավ պատուհանին: Դրսի աշխարհը վաղուց  իր պատուհանի չափ էր: Արդեն աշուն էր, բնությունն իր գունեղ հույզերն էր  փռել `վերջին հրաժեշտից առաջ ինքն իրեն շքեղ էր ուզում տեսնել: Բացեց պատուհանի փեղկը`հաճելի էր զգալ աշնան համը, խորը  շնչելով ներսն առավ արևոտ  օդը:

-Ասես հրաշք է գունեղ օրն աշնանային, հազարան հավք է թառել թփին ու ծառին,-տողերի հեղինակին գիտեր հեռվից: Վեր նայեց`երկնքում ամպի ծվեններ չկային, կապույտ էր համատարած, արևն էլ էր կապույտ, դրա համար  էլ  չէր երևում վերևներում: Ափսոսաց, որ չի կարողանում տնից  դուրս գալ ու փարվել աշխարհի սիրուն: Իր պատուհանի չափ էր աշխարհն ու իր սերն էլ  էր  հիմա  այդքան ….

Տխրեց, չտխրել չէր կարողանում: Տնքտնքալով հետ քաշվեց պատուհանից`երկար չէր կարողանում  կանգնել, ձեռնափայտին հենվելով, աջ ու ձախ  փքված կոնքերը այտուցված ոտքերի վրա օրրորելով, մի կերպ հասավ բազմոցին ու փլվեց…

Ազատություն էր տվել արցունքներին`ում է պետք ինքն հիմա, իրեն այսպիսին ով կսիրի: Չէր հավատում ոչ տղայի բարությանը, ոչ էլ ամուսնու գորովալից խոսքերին: Երիտասարդ  ժամանակ , ճիշտ է, ինքը գեղեցկուհի չէր, բայց հարուստ ծնողների աղջիկ էր: Լավ  կլիներ ունևոր տղայի հետ ամուսնանար: Թե չէ` սա, ինքն ու իր դատարկ քսակը, առանց ամոթի տնփեսա եկավ, որ անոթի չմնար, որ գլխի վերևում տանիք ունենար: Որ հետո իր հետ կռիվ տար, կռիվ, տար,կռիվ տար..

-Տունն իմ անունով արա, ես էլ ինքնասիրություն ունեմ, ինչքան քո տնվորը լինեմ,-պահանջում էր  ամուսինն ամեն անգամ վեճ ու կռիվ սարքելով:

-  Էս տունն իմն է, ծնողներիս նվերն է,- ասում էր ու էլ ավելի կատաղեցնում ամուսնուն:

Ախր ինչու է իր տնվորը, լավ էլ տանտերն է, դուռը բացող -փակողն ինքն է, տուն  հաց բերողն ինքն է, աշխատող-փող բերողն  ինքն է….Որ տունն իր անունով է, նրան խանգարում է, որ դռան ցուցանակի վրա իր անուն- ազգանունն է գրված, ինչ է լինում նրան, ինչու է սիրտը արնոտում:? Որ  ամուսնու անուն-ազգանունը լինի դռան ցուցանակին, դրանով  ինքը`  ինքը չի  լինելու, թագավոր է լինելու?, էդ գրածով է իրեն մարդ զգալու,-առնում էր ու տալիս մեկ բարձրաձայն, մեկ մտքում`մերթընդմերթ ոտքերի ցավերին արձագանքող  տնքտնքոցով ու աղի արցունքով, ասես ուզենալով շահել Աստծո աջը …

Գիտեր, որ ինչքան էլ  վեճ ու կռիվ լիներ, ամուսինը  գնալու տեղ չուներ  ու էլի իրեն  մոտ էր գալու,  ուր պիտի փախչեր, ով էր նրա ծակ գրպանի կարոտը,  ճմրթված երեսին նայողը: Քանի տունն իր անունով էր, գիտեր որ  հաշվետու են իրեն, ինչքան էլ հիվանդ լիներ, վստահ էր, որ մարդու տեղ կդնեն: Իսկ ամուսինը,  որ  հիվանդանար  էլ, իր ամուսինն էր`  ինքն իր համար էլ էր դողալու վրեն`մենակ թե մենակ չմնար: Ու նրա վատը չուզողն էլ  էլի  ինքն էր  լինելու, ինչքան էլ ամուսինը  իրեն  չհավատար, ու չհավատալով  ասեր.

-Դու քեզ համար ես ինձ սիրում, քեզ համար,  քեզ համար ես լավս ուզում:

Էհ, թող, թող որ ասեր, էնքան ասեր,  չէ որ  տարիներ առաջ, երբ առողջ ու երիտասարդ էր,  ամուսինն  էլ  իրեն  էր սիրում  իր  շահի ու քեֆի համար:

Դե  թող  էլի  սիրի….

ՕՐՎԱ ԽՃԱՆԿԱՐ

Օրհնեցեք, Տեր Հայկազուն,- մոտենալով եկեղեցու մուտքից քիչ հեռու նստած քահանային, խոնարհաբար ասացի ես:

-Աստված օրհնի,- հնչեց նրա գորովալից ձայնը:
-
Ինչպես եք,- մտերմաբար հարցրի ես:
-
Դու ինչպես ես, էլի բանաստեղծություններ ես գրում,- հարցրեց նա:

Ասել կուզեր, որ ինձ հիշում  է դեռ տարիներ առաջ առաջնորդարանում քարոզի  լսումների իմ հաճախումներից:
-
Հա, բանաստեղծություններ եմ գրում,- շոյված պատասխանեցի ես:
-
Բա ինչու արձակ չես գրում,- սպասողական նայեց դեմքիս:
-
Քանի հույզերս առատ են, բանաստեղծություններ եմ գրում, արձակ հետո կգրեմ,-ասացի ու կասկածեցի ինքս իմ ասածի վրա`արձակի համար պինդ նյարդեր են պետք:
Նա գլխով հավանության նշան արեց: Ես էլ հարգանքով գլուխ տվեցի, ասելով, որ եկեղեցի պիտի մտնեմ:
Սուրբ Սարգիս եկեղեցի էի այցելում, ինչ տեղափոխվել էի Երևան` ասես իմ տանն էի զգում:

Ներս մտնելով խաչակնքեցի: Կենտրոնում դրված սև գույնի սեղանիկի վրա պլպլում էր կիսահալ մոմի լույսը, անկանոն թափված էին թղթի կտորներ: Գիտեի, որ հանգուցյալների անուններ էին այդ թղթերի վրա: Սեղանիկը ժամանակավոր էր կենտրոնում դրված....
Մոմավաճառից իմացա, որ հանգուցյալների անունների ընթերցումը քահանան ավարտել է: Մոմ ու երկու փաթեթ խունկ  գնեցի`վառելու  վաղամեռիկ ամուսնուս հիշատակի  համար: Խունկի երկրորդ փաթեթը  տվեցի սպասավորին, մտածելով, որ մի օր կավելացնեն բուրվառում ծխացող խնկի վրա: Իմ վառած մոմերի պլպլոցը դիպչում էր հայացքիս: Եկեղեցում քիչ թվով հավատացյալներ կային`ծիսակարգի ավարտից հետո ցրվել էին: Նստարանների մեծ մասը ազատ էին: Նստեցի: Գլուխս խոնարհելու տեղ, աչք էի ածում աջ ու ձախ, վեր ու վար անում հայացքով, ասես առաջին անգամն էի եկեղեցում: Եկեղեցու  ներսի չորս սյուներից մեկի վրա գտնվող նկարում պատկերված էր  ս.Սարգիսը իր զավակի հետ: Աջ ձեռքում բարձր բռնած ուներ  խաչը, գոտկատեղից կախված սուրը զորավարի բազում սխրանքների լուռ վկան էր: Ձիու սմբակի տակ անհուսալի էր հոգեվարք ապրող վիշապի կյանքի  ճիգը: Խաչակնքեցի, շարունակելով պտտել հայացքս: Եկեղեցու վեր խոյացող գմբեթի շրջանափակ գրությունը սկսեցի կարդալ դասը նոր սովորող աշակերտի պես. << ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԵՒ ՅԵՐԿԻՐ ԽԱՂԱՂՈՒԹՈՒՆ. Ի ՄԱՐԴԻԿ ՀԱՃՈՒԹՈՒՆ>>:
Ձեռնափայտի պես կորացած մի փոքրամարմին տատիկ ջանասիրաբար մաքրում էր հատակը: Մի ձեռքում բրիչը, որով քերում էր հատակին սառած մոմի կաթիլքը, մյուսին`  ավելն էր: Ես, որ կարդալուց ոտքի էի կանգնել, մոտեցա տատիկին, կռացա, որ  դեմքը տեսնեմ: Դրամը, որ  մեկնեցի նրան, վրդովմունքի առիթ տվեց.
-
Ես փողի կարիք չունեմ,- մի շնչով ասաց տատիկն ու արմունկով հրեց ինձ:
Ես անհարմար զգացի արածիցս: Հարցրի, թե քանի տարեկան է` չպատասխանեց, նույնիսկ գլուխը վեր չբարձրացրեց:
-
Տատիկը չի լսում,- ասաց մոմավաճառ կինը,- հետո ավելացրեց`ութսունն անց է: Ամեն երկուշաբթի գալիս է, ինքնակամ վերցնում ավելն ու գործի անցնում, ասում է իր պարտքն է կատարում եկեղեցու հանդեպ: Տնեցիներին դուր չի գալիս, բայց արգելել չեն կարողանում: Տատիկը գտնում է, որ ինքն իրեն  ավելի առողջ է զգում այստեղ գործ անելուց հետո:
Մտածեցի, որ գուցե ձանձրույթից փրկվելու միջոց է գտել տատիկը:
Սիրտս լցվեց, մոտեցա, ձեռքիս երեսի մասով հպվեցի տատիկի բաց թևին, ցամքած մաշկը ճմրթած թղթի էր նման: Կայծոռիկների պես աչքերը ինձ հառեց.
-
Վախեցա, մի արա,- հրամայական տոնով ասաց նա:
-
Քեզ սիրում եմ, տատի ջան,-ասացի`մոռանալով, որ  խուլ է:
Սիրտս փլվեց աչքերիս մեջ, արտասվում էի ինձանից անկախ: Տատիկը քերում էր արդեն մաքուր հատակը`նույն տեղը գնալ-գալով քսելով բրիչը: Եկեղեցուց դուրս գալ չէի ուզում` խաղաղ էր: Տատիկի քերիչի կտկտոցները կախիչների պես պահում էին հոգուս անդորրը...
Նորեկը գրավեց ուշադրությունս: Երկար մազերը երկու մասի բաժանած, աղջկական պոչիկներ արած, միջահասակ, անմեղ հայացքով  տղամարդ էր: Նստեց դիմացիս նստարանին: Տեր Հայկազունի ներս մտնելուն պես վեր կացավ ու նրա ճամփան կտրեց:
-
Հա, հա էլի, ասեցի,- խոստումնալից գլխով էր անում քահանան`ջանալով պոկվել նրանից: Երևի դրախտի խնձոր էր խոստացել տալ ու ականջի ետևն էր գցել խոստումը: Ես նոր նկատեցի նրա կեղտի մեջ կորած վարտիքը: Հավատս չէր գալիս, որ <բոմժ> է: Եթե մաքուր հագնված լիներ, կմտածեի, որ...արվեստագետ է:

Դեռ նոր էր ինքնագոհ նստել սրահի նստարանին, երբ երեք երիտասարդ ոստիկաններ մոտեցան նրան.
-
Չեմ գալիս, ես բան չեմ արել,- դիմադրում էր նա ձայնը գլուխը գցած:

Ոստիկաններից երկուսը բռնելով նրա թևերից`դուրս տարան: Երրորդ ոստիկանը քթի տակ խնդմնդալով գնաց նրանց ետևից, ասես ուրախություն գտած լիներ:
-
Ախ, մամա ջան, օգնեցեք, ա~ա~ա, աղաղակի վրա եկեղեցում եղած մարդիկ առաջացան մուտքի կողմը: Գետնին պառկած բոմժին երիտասարդ ոստիկանները թեթևակի հարվածում էին ոտքով, ցուցափայտով բզում: Ես չկարողացա համբերել, մոտեցա, սկսեցի հանդիմանել ոստիկաններին, չէ որ նրաք խելքները գլխին, հասկացող պիտի լինեին:
-
Եկեղեցի մտնելուց առաջ բղավում էր, թե իրեն ուզում են դանակով խփել, պարզաբանելու բան կա,- ասաց ոստիկաններից մեկը խփելը դադարեցնելով`փորձելով արդարանալ: Բոմժը պահը չկորցնելով`փախավ ոստիկաններից: Ես կռացա եկեղեցու բակում գտնվող ցայտաղբյուրի ջրին`հպելով դեմքս, ցանկալի սառնություն էր: Ինչ լավն էր  ջուրը, ուզում էի շարունակվել ջրի սառնությամբ, չկարողացաԵկեղեցու բակ մտավ հարսանեկան ծաղկազարդ մեքենան: Հարսանքավորը գրավեց եկեղեցու բակը, ուրախ իրարանցում սկսվեց:
-
Այսօր մեռելոց է, տաղավար տոներից`Խաչվերացի երկուշաբթի ու...պսակադրություն?,-մտածեցի ու հետո մեղա գալով մրմնջացի`Տխրությունն ու ուրախությունը մի դեմքի երկու երես են:
Գլուխս ետ գցելով վեր նայեցի: Աշնանային երկնքի կապույտը իմ շնչած օդի հետ ուռեցրեց թոքերս: Ինչ քիչ բան էր  պետք հոգուս խաղաղությունը գտնելու համար:
Տեղ-տեղ ամպի ծվեններ կային, ասես փյունիկ թռչունն էր փետուրներ թողել: